Μελέτη για το μέλλον του ευρωπαϊκού αγροτικού μοντέλου

Η μελέτη παρουσιάζει μια επισκόπηση της επίδρασης της μείωσης στον αριθμό των αγροκτημάτων σε όλη την ΕΕ σχετικά με το ευρωπαϊκό γεωργικό μοντέλο (EFM-European Farming Model).

Το EFM και τα εργαλεία πολιτικής πρέπει να περιλάβουν την αναδυόμενη ποικιλομορφία των αγροτών, τα προφίλ και να τονώσουν τις κοινωνικά επιθυμητές προσαρμοστικές στρατηγικές που διατηρούν την πολυλειτουργικότητα της Γεωργίας.

Κοινωνικο-οικονομικές και εδαφικές συνέπειες της μείωσης του αριθμού των αγροκτημάτων και των αγροτών στην ΕΕ

Το Ευρωπαϊκό Μοντέλο Γεωργίας (EFM) βασίζεται στην αναγνώριση της πολυλειτουργικότητας και της ποικιλομορφίας του ευρωπαϊκού γεωργικού συστήματος και η αντίληψη ότι η Γεωργία της Ε.Ε είναι ένας κρίσιμος πάροχος δημόσιων αγαθών.

Σχεδόν όλες οι περιφέρειες της ΕΕ υποβάλλονται σε μακροπρόθεσμη διαρθρωτική διαδικασία αλλαγών στη γεωργία – μια σταθερή αύξηση στο μέσο όρο του μεγέθους της μέσης εκμετάλλευσης και συγκέντρωση της παραγωγής σε λιγότερες και μεγαλύτερες εκμεταλλεύσεις, με σημαντικές χρονικές και περιφερειακές διακυμάνσεις.

Κύριες παρατηρήσεις

Ο αριθμός των εκμεταλλεύσεων στην ΕΕ-27 μειώθηκε μεταξύ 2003 και 2016 από περίπου 15 σε 10 εκατομμύρια (-32%), με την πτώση εντονότερη μεταξύ των μικρών αγροκτημάτων (<5 εκτάρια, -38%), και μέτρια μεταξύ των μεσαίου μεγέθους αγροκτημάτων (5-19 εκτάρια, 20-49 εκτάρια, 17% και 12%, αντίστοιχα), ενώ ο αριθμός των μεγάλων αγροκτημάτων (>50 εκτάρια) έχει αυξηθεί κατά 7%. Μια πολύ μεγάλη πλειοψηφία των περιφερειών NUTS-2 της ΕΕ  προβλέπεται να είναι κάτω από μέτριο κίνδυνο για μείωση των μεγεθών, ενώ το 16% είναι κάτω από υψηλό (8%) ή πολύ υψηλό (8%) κίνδυνος (Προβολή από το 2016 έως το 2040).

Μέχρι το 2040, η ΕΕ ενδέχεται να χάσει επιπλέον 6,4 εκατομμύρια εκμεταλλεύσεις, με αποτέλεσμα να παραμείνουν  οι υπόλοιπες περίπου 3.9 εκατομμύρια αγροτικές εκμεταλλεύσεις σε ολόκληρη την ΕΕ, μια εντυπωσιακή μείωση 62%, σε σύγκριση με τα στοιχεία του 2016.

Παρά την παρουσία κάποιων μέτρων πολιτικής για την αντιμετώπιση της διαρθρωτικής αλλαγής, η Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ) έχει περιορισμένο και έμμεσο αποτέλεσμα. Η συμβολή των κεφαλαίων και των μέτρων της επικεντρώνονται σε οικονομικές πτυχές και κατά συνέπεια ευνοούν τις μεγάλες, εντατικές εκμεταλλεύσεις, που επιδεινώνουν τη στροφή προς τη συγκέντρωση που υπαγορεύεται από τις δυνάμεις της αγοράς. Τα υπάρχοντα διαρθρωτικά μέτρα (Μειονεκτικές Περιοχές/Περιοχές που αντιμετωπίζουν φυσικούς περιορισμούς, πληρωμές για μικρές φάρμες και νέους αγρότες) δεν αντισταθμίζουν αυτό το αποτέλεσμα λόγω φτωχής στόχευσης ή ανεπαρκών κονδυλίων, αλλά δείχνουν σαφώς πώς θα μπορούσαν να επιτευχθούν οι άμεσοι στόχοι και πού θα μπορούσε να κατευθυνθεί η στοχευμένη χρηματοδότηση, ώστε να επιτευχθούν οι διαρθρωτικοί στόχοι.

Συμπεράσματα και προτάσεις πολιτικής

Η ΚΑΠ και άλλες σχετικές πολιτικές της ΕΕ μπορούν μόνο εν μέρει ή έμμεσα να αντιμετωπίσουν τις εξωτερικές προκλήσεις που επηρεάζουν τον γεωργικό τομέα και ελάχιστα να μειώσουν τις επιπτώσεις των μηχανισμών της παγκόσμιας αγοράς στη διαρθρωτική προσαρμογή και την ανθεκτικότητα των συστημάτων τροφίμων.

Η ΚΑΠ δεν μπορεί να αντιμετωπίσει επαρκώς τις νέες κοινωνικές προκλήσεις και περιορίζεται στο συμβιβασμό των περιορισμών των γεωργικών αγορών με το EFM και τις αναδυόμενες κοινωνικές απαιτήσεις. Καθώς οι δομές των γεωργικών εκμεταλλεύσεων δεν αντιμετωπίζονται ως τέτοιες στους στόχους της ΚΑΠ, τα μέτρα της ΚΑΠ πρέπει να ενσωματώνουν με μεγαλύτερη σαφήνεια και συγκεκριμένα τις συνέπειες για τη διαρθρωτική προσαρμογή και τη διατήρηση της ποικιλομορφίας των γεωργικών πρακτικών.

Για την αντιμετώπιση αυτών των αλλαγών και την προώθηση της βιωσιμότητας και της ανθεκτικότητας, το EFM πρέπει να προσαρμοστεί, ώστε να συμπεριλάβει διαφορετικά προφίλ αναδυόμενων αγροτών. Αυτό πρέπει να εγκριθεί από μια πολιτική, η οποία θα πρέπει να περιλαμβάνει σαφείς στόχους και στοχευμένα μέτρα για την προσαρμογή σε μεγαλύτερη ποικιλομορφία στα προφίλ των σημερινών και των αναδυόμενων αγροτών και την τόνωση κοινωνικά επιθυμητών προσαρμοστικών στρατηγικών. Η ισόρροπη εξέταση των πιθανών επιπτώσεων της πολιτικής στις διαρθρωτικές αλλαγές θα μπορούσε να αποδειχθεί καθοριστική για την καλύτερη ευθυγράμμιση με τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης. Η ιεράρχηση των διαρθρωτικών αλλαγών και των τύπων αγροκτημάτων, η κατηγοριοποίηση των δικαιούχων και η προσαρμογή των εργαλείων πολιτικής για την άμεση στόχευση κάθε ομάδας είναι σημαντική για τη βελτίωση της στόχευσης.

Για να αυξηθεί η ανθεκτικότητα των εκμεταλλεύσεων, τα μέτρα πρέπει να υποστηρίζουν την προστιθέμενη αξία στα προϊόντα, την εκπαίδευση και τις συμβουλευτικές υπηρεσίες, την άρση των φραγμών εισόδου, τη διαχείριση κινδύνων και τη συλλογική δράση σε μεγαλύτερο βαθμό, απαιτώντας μια γενική αναθεώρηση της γεωργικής πολιτικής και μεγαλύτερη στροφή προς μέτρα αγροτικής ανάπτυξης .

Βασικοί τομείς δράσης της ΕΕ

1. Το EFM πρέπει να προσαρμοστεί ώστε να περιλαμβάνει διάφορα προφίλ αναδυόμενων αγροτών.
2. Σαφείς στόχοι και στοχευμένα μέτρα για την προσαρμογή σε μεγαλύτερη ποικιλομορφία στα προφίλ των αγροτών και την τόνωση κοινωνικά επιθυμητών προσαρμοστικών στρατηγικών.
3. Ισορροπημένη εξέταση των πιθανών επιπτώσεων της πολιτικής στις διαρθρωτικές αλλαγές.
4. Καλύτερη ευθυγράμμιση με τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης
5. Γενική αναμόρφωση της γεωργικής πολιτικής και μεγαλύτερη στροφή προς τα μέτρα αγροτικής ανάπτυξης.