εγγραφείτε: Άρθρα
εύρεση
Το Μέλλον των Οικογενειακών Εκμεταλλεύσεων
Οι προοπτικές των οικογενειακών αγροτικών εκμεταλλεύσεων στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης ήταν το θέμα που συζητήθηκε από τους Υπουργούς Γεωργίας της Ε.Ε.
Ουσιαστικά, το θέμα αυτό απασχόλησε την άτυπη σύνοδο των Υπουργών Γεωργίας της Ε.Ε., η οποία πραγματοποιήθηκε στο Βίλνιους, της Λιθουανίας, από την Κυριακή 8 έως την Τρίτη 10 Σεπτεμβρίου.
Τα συμπεράσματα της συζήτησης θα παράσχουν την βάση για περαιτέρω συζητήσεις του θέματος από την κοινωνία και τις αγροτικές οργανώσεις, στο πλαίσιο της ανακήρυξης από την Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών του 2014 ως Διεθνούς Έτους Οικογενειακής Γεωργίας.
Ο προεδρεύων της συνάντησης Λιθουανός υπουργός Γεωργίας, καθηγητής Vigilijus Jukna δήλωσε, ότι οι οικογενειακές εκμεταλλεύσεις αποτελούν τη βάση ενός ανταγωνιστικού, βιώσιμου και προσανατολισμένου στην αγορά ευρωπαϊκού μοντέλου του γεωργικού τομέα, το οποίο θα ανταποκρίνεται στις προσδοκίες της κοινωνίας. Η ανάπτυξη της οικογενειακής γεωργίας είναι σίγουρα το επίκεντρο κάθε ισχυρής κοινότητας και οι αγρότες είναι ένας από τους βασικούς συντελεστές παροχής δημόσιων αγαθών.
Αν και η οικογενειακή γεωργία παραμένει μακράν το πιο κοινό μοντέλο γεωργικών επιχειρήσεων σε όλα τα κράτη μέλη της Ε.Ε., ο αριθμός των εκμεταλλεύσεων έχει μειωθεί κατά τις τελευταίες δεκαετίες στις περισσότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Γεγονός που προκαλείται από την αύξηση της παραγωγικότητας και τις ανταγωνιστικές πιέσεις στη γεωργία και στον τομέα των τροφίμων.
Δυστυχώς σε ένα εξαιρετικά ανταγωνιστικό και παγκοσμιοποιημένο επιχειρηματικό περιβάλλον οι οικογενειακές εκμεταλλεύσεις συχνά αντιμετωπίζουν δυσκολίες, όπως η περιορισμένη πρόσβαση στην αγορά, το μειωμένο μερίδιο των αγροτών από την προστιθέμενη αξία των αγροτικών προϊόντων από την εφοδιαστική αλυσίδα τροφίμων, η περιορισμένη διαπραγματευτική δύναμη, κ.λ.π. Για να παραμείνουν ανταγωνιστικά, τα αγροκτήματα τείνουν να επεκταθούν, αυξάνοντας το δυναμικό και την ευελιξία τους, γεγονός που συχνά επηρεάζει αρνητικά τις αξίες της οικογενειακής γεωργίας, καθώς και την τοπική και περιφερειακή οικονομική ανάπτυξη, δήλωσε ο V. Jukna.
Λαμβάνοντας υπόψη τη σημασία του μοντέλου της οικογενειακής γεωργίας και των μεγάλων προκλήσεων, ο υπουργός Β. Jukna κάλεσε τους υπουργούς της ΕΕ σε ευρύτερη συζήτηση, για το πως και σε ποια έκταση οι πολιτικές σε εθνικό, περιφερειακό και επίπεδο ΕΕ, μπορούν να ενισχύσουν τη βιωσιμότητα των οικογενειακών εκμεταλλεύσεων, με την δημιουργία ενός υποστηρικτικού περιβάλλοντος για την ανάπτυξη συνεταιρισμών και οργανώσεων παραγωγών, ιδίως εκείνων που συνενώνουν οικογενειακές εκμεταλλεύσεις. Ο υπουργός ενθάρρυνε την ανταλλαγή απόψεων σχετικά με υποστηρικτικές καινοτομίες στις οικογενειακές εκμεταλλεύσεις, την προώθηση της τοπικής αγοράς τροφίμων, την κοινωνική σημασία των παραδόσεων της οικογενειακής γεωργίας, της αγροτικής ζωής, την δραστηριότητα των κοινοτήτων και των ομάδων τοπικής δράσης.
Η άτυπη συνάντηση των υπουργών Γεωργίας παραδοσιακά ακολουθείται με γνωριμία παραδειγμάτων βέλτιστων πρακτικών. Στα πλαίσια αυτά οι υπουργοί της ΕΕ είχαν την ευκαιρία να επισκεφθούν τις βιολογικές εκτροφές «Vaitelis», ένα ωραίο παράδειγμα των παραδόσεων της οικογενειακής γεωργίας, και την σύγχρονη επιχείρηση επεξεργασίας τροφίμων «Kėdainių konservų Fabrikas» που πληροί τα υψηλότερα πρότυπα ποιότητας.
Οι προτάσεις της προεδρίας
Αναλυτικότερα, για το κύριο θέμα της συνάντησης η Λιθουανική προεδρία της Ε.Ε. έχει κοινοποιήσει προς τους υπουργούς Γεωργίας ένα σχετικό έγγραφο εργασίας που, με σκοπό να συζητηθεί κατά την άτυπη σύνοδο των στο Βίλνιους στις 10 Σεπτεμβρίου, το περιεχόμενου του οποίου έχει ως εξής:
Οι προοπτικές των οικογενειακών αγροτικών επιχειρήσεων στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης
Η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών κήρυξε το 2014 ως έτος της οικογενειακής γεωργίας. Ο πρωταρχικός στόχος της πρωτοβουλίας είναι η προώθηση, η ενίσχυση, η ανάπτυξη και η διατήρηση των οικογενειακών εκμεταλλεύσεων και της οικογενειακής γεωργίας, συμπεριλαμβανομένων των οπωροκηπευτικών, της κτηνοτροφίας, της αλιείας και της δασοκομίας, ως κοινωνικά πολύτιμο, πολιτισμικά αποδεκτό, οικονομικά και περιβαλλοντικά βιώσιμο και πολιτικά σχετικό σύστημα σε όλες τις χώρες και όλες τις περιοχές του κόσμου.
Η οικογενειακή γεωργία έχει μεγάλη σημασία για την Ευρωπαϊκή Ένωση, καθώς ήταν και παραμένει μακράν το πιο κοινό μοντέλο γεωργικής επιχείρησης σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ. Αποτελεί το θεμέλιο πάνω στο οποίο έχει αναπτυχτεί η γεωργία στην Ευρώπη εδώ και αιώνες. Υποστηρίζεται από ένα ισχυρό και φιλόδοξο πολιτικό πλαίσιο που πρόσφατα εξασφάλισε την ασφάλεια των τροφίμων, συναντώντας τις αυξανόμενες κοινωνικές προσδοκίες για την ασφάλεια, την ποιότητα, την τιμή, την προέλευση και την ποικιλία των τροφίμων. Συμβάλλοντας επίσης στη διατήρηση του αγροτικού τρόπου ζωής και στην οικονομική ανάπτυξη της υπαίθρου.
Ανεξάρτητα από το μέγεθος, την παραγωγή και την ποικιλία των μεθόδων παραγωγής, η οικογενειακή γεωργία παρουσιάζει σαφώς χαρακτηριστικά που σχετίζονται με την τοποθεσία, τις κοινές ανάγκες και τις προτεραιότητες, τις ιστορικές και πολιτισμικές συνθήκες, γεγονός που την καθιστά αρκετά σημαντική ώστε να διατηρηθεί και να προωθηθεί .
Η έννοια της οικογενειακής γεωργίας καλύπτει τα ακόλουθα στοιχεία:
-Τόσο η ιδιοκτησία των επιχειρήσεων όσο και τον έλεγχος της διαχείρισης είναι στα χέρια της οικογένειας ή σε μέλη της οικογένειας .
– Η ιδιοκτησία της επιχείρησης και ο έλεγχος της διαχείρισης παραμένει στην οικογένεια από γενιά σε γενιά .
– Το μεγαλύτερο μέρος της εργασίας γίνεται από το διαχειριστή και την οικογένειά του.
– Σημαντικές μερίδιο του κεφαλαίου προέρχεται από το διαχειριστή και την οικογένειά του.
– Σημαντικό μερίδιο του εισοδήματος της οικογένειας προέρχεται από τη γεωργία .
– τα μέλη συνδέονται στενά εξ αίματος ή αγχιστείας .
– Η οικογένεια ζει στην περιοχή του αγροκτήματος .
Από κοινωνιολογική σκοπιά, η οικογενειακή γεωργία συνδέεται με οικογενειακές αξίες, όπως η αλληλεγγύη, η συνέχεια και η δέσμευση. Σε οικονομικούς όρους, η οικογενειακή γεωργία ταυτίζεται με συγκεκριμένες επιχειρηματικές δεξιότητες, επιλογές και συμπεριφορές, την ανθεκτικότητα και την ατομική επιτυχία. Η οικογενειακή γεωργία είναι συχνά περισσότερο από μια επαγγελματική δραστηριότητα διότι αντανακλά ένα τρόπο ζωής που βασίζεται σε πεποιθήσεις και τις παραδόσεις σχετικά με τη ζωή και την εργασία.
Ο αριθμός των γεωργικών εκμεταλλεύσεων έχει μειωθεί κατά τις τελευταίες δεκαετίες στις περισσότερες χώρες της ΕΕ, λόγω της αύξησης της παραγωγικότητας και των ανταγωνιστικών πιέσεων . Οι αυξητικές τάσεις της συγκέντρωσης και της εντατικοποίησης της γεωργικής παραγωγής σε λιγότερες, αν και μεγαλύτερες και πιο εξειδικευμένες, γεωργικές εκμεταλλεύσεις συνεχίζονται μέχρι σήμερα.
Για να παραμείνουν ανταγωνιστικά τα αγροκτήματα τείνουν να επεκταθούν προκειμένου να επιτευχθούν οικονομίες κλίμακας, να ενισχύσουν τις δυνατότητες και την ευελιξία τους, με σκοπό τη βελτιστοποίηση στην κατανομή των πόρων. Αντίθετα, οι μικρότερες εκμεταλλεύσεις συχνά επηρεάζεται από την κατακερματισμένη δομή τους, σχετικά με την χαμηλή αποδοτικότητα, την περιορισμένη χρηματοδότηση και το ανθρώπινο κεφάλαιο, κυρίως προκειμένου να αντιμετωπίσουν την αύξησης της συγκέντρωσης των ανταγωνιστών.
Ωστόσο, παρά την ταχεία αύξηση του μεγέθους των γεωργικών εργασιών, η συντριπτική πλειοψηφία των γεωργικών εκμεταλλεύσεων στην ΕΕ λειτουργούν ως οικογενειακές εκμεταλλεύσεις (Μερικά πολύ μεγάλα αγροκτήματα συναντώνται σε ορισμένα μέρη της ΕΕ και έχουν την τάση να επικεντρώνονται σε ορισμένες εξειδικευμένες μορφές εκμετάλλευσης, π.χ. αροτραίες καλλιέργειες ειδική παραγωγή γάλακτος)
Λαμβάνοντας υπόψη το μοναδικό επιχειρηματικό μοντέλο τους, στην ιδιοκτησία, στην ανάπτυξη και τη διαχείριση, καθώς και τη σημαντική συμβολή τους στη βιωσιμότητα του γεωργικού τομέα στην ΕΕ, κρίνεται αναγκαία για η προώθηση της ανάπτυξής τους.
Για να γίνει αυτό, είναι απαραίτητη η εστίαση στις ακόλουθες τρεις προτεραιότητες:
1. Να τονιστεί η αξία της οικογενειακής γεωργίας ως μοντέλο επίτευξης έξυπνης, βιώσιμης και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξης.
2. Να δημιουργηθεί ένα θεσμικό πλαίσιο που θα στηρίξει τη βιωσιμότητα της οικογενειακής γεωργίας.
3. Να ενισχυθεί η οικογενειακή γεωργία μέσα σε μια ακμάζουσα αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων.
1. Για να τονιστεί η αξία της οικογενειακής γεωργίας ως μοντέλο επίτευξης έξυπνης, βιώσιμης και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξης
Οι οικογενειακές εκμεταλλεύσεις βρίσκονται στο επίκεντρο του ευρωπαϊκού γεωργικού μοντέλου, δηλαδή ενός γεωργικού τομέα που είναι ανταγωνιστικός, βιώσιμος, προσανατολισμένος στην αγορά, σε αρμονία με τις αγροτικές περιοχές και ο οποίος ανταποκρίνεται στις ανησυχίες της κοινωνίας. Επιπλέον, έχουν να διαδραματίσουν κεντρικό ρόλο στην ανάπτυξη της υπαίθρου , συμβάλλοντας στην κοινωνικο – οικονομική και περιβαλλοντική βιωσιμότητα των ευρωπαϊκών αγροτικών περιοχών.
Στην ΕΕ υπάρχει μεγάλη ποικιλομορφία οικογενειακών εκμεταλλεύσεων, όσον αφορά το μέγεθος, τις δραστηριότητες που ασκούν, τη διαθεσιμότητα των πόρων, τα μερίδια αγοράς,την ανταγωνιστικότητα, το μερίδιο της εργασίας που χρησιμοποιείται, κ.λ.π. Οι οικογενειακές εκμεταλλεύσεις λειτουργούν σε διαφορετικό οικονομικό, αγρο- οικολογικό και κοινωνικό πλαίσιο, συμβάλλοντας έτσι με διαφορετικό τρόπο στην έξυπνη, βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη. Την ίδια στιγμή αντιμετωπίζουν διαφορετικά προβλήματα και έχουν διαφορετικές ανάγκες πολιτικής. Προκειμένου να διατηρηθεί η ποικιλομορφία των οικογενειακών γεωργικών εκμεταλλεύσεων στην ΕΕ και να προωθηθεί η βιωσιμότητά τους είναι σημαντικό η ΚΑΠ να προσφέρει ένα στοχοθετημένο πλαίσιο στήριξης για τις διαφορετικές ανάγκες των οικογενειακών εκμεταλλεύσεων σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Οι οικογενειακές εκμεταλλεύσεις είναι σημαντικοί παράγοντες παροχής δημόσιων αγαθών. Παρά το γεγονός ότι οι μικρές οικογενειακές εκμεταλλεύσεις συχνά χαρακτηρίζονται από χαμηλή ανταγωνιστικότητα είναι σημαντικές για θέματα όπως η λειτουργία των οικολογικών συστημάτων, καθώς και η διατήρηση του τοπίου και της πολιτιστικής κληρονομιάς. Συχνά είναι σε πολύ καλύτερη θέση να παράσχουν περιβαλλοντικές και κοινοτικές υπηρεσίες (δημόσια αγαθά) που ζητούνται από το κοινό, από τα μεγάλης κλίμακας εταιρικά αγροκτήματα.
Οι οικογενειακές γεωργικές εκμεταλλεύσεις θεωρούνται συχνά πιο ανθεκτικές από τα μεγάλης κλίμακας εταιρικά αγροκτήματα. Χρησιμοποιούν οικογενειακή εργασία και είναι πιο πιθανό να εμπλακούν σε μικτές γεωργικές δραστηριότητες (διαφοροποίηση εκμετάλλευσης, πολλαπλή δραστηριότητα). Δείχνουν γενικά μεγαλύτερη ευελιξία στην προσαρμογή της εργασίας στις επικρατούσες εξωτερικές συνθήκες από τα εταιρικά αγροκτήματα, έχουν την δυνατότητα να αντιμετωπίσουν πιο εύκολα υψηλότερα ποσοστά πίστωσης και γης, καθώς και χαμηλότερα περιθώρια κέρδους. Χρησιμοποιούν οικογενειακή εργασία και είναι πιο πιθανό να εμπλακούν σε μικτές γεωργικές δραστηριότητες από τα εταιρικά αγροκτήματα. Το κόστος των συναλλαγών τείνει επίσης να είναι χαμηλότερο στις οικογενειακές εκμεταλλεύσεις . Η διαχείριση των οικογενειακών εκμεταλλεύσεων συχνά οδηγείται όχι μόνο από την οικονομική λογική, αλλά και από κοινωνικά, πολιτιστικά και οικολογικά κίνητρα.
Οι οικογενειακές εκμεταλλεύσεις παρέχουν επίσης σημαντική συμβολή στην αύξηση της αποδοτικότητας της παραγωγής (καλύτερη και περισσότερη παραγωγή με λιγότερα και βιώσιμο τρόπο ) προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις της ασφάλειας των τροφίμων και της διατροφής, την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και την αειφόρο χρήση των φυσικών πόρων. Αυτό μπορεί να λυθεί μόνο με την ενεργή προώθηση της χρήσης της επιστημονικής έρευνας και της καινοτομίας, στο πλαίσιο αυτό, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπέβαλε διάφορες πρωτοβουλίες για την προώθηση της επιστημονικής έρευνας και της καινοτομίας στον τομέα των γεωργικών ειδών διατροφής (π.χ. σχέδιο κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με τη στήριξη της αγροτικής ανάπτυξης από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης, εμβληματική πρωτοβουλία Ευρώπη 2020, Ένωση καινοτομίας, Horizon 2020, Ευρωπαϊκή Σύμπραξη Καινοτομίας: Γεωργική παραγωγικότητα και βιωσιμότητα). Συγκεκριμένα, οι ερευνητές, οι αγρότες, οι σύμβουλοι και άλλοι παράγοντες του τομέα θα πρέπει να ενθαρρύνονται να συνεργάζονται ενεργότερα για να επιταχυνθεί η ταχύτητα μεταφορά τεχνολογίας από την επιστήμη στη γεωργική πρακτική, προσφέροντας συστηματικότερη ανατροφοδότηση σχετικά με τις ανάγκες πρακτικής από τη γεωργία στην επιστήμη.
Η επιστημονική έρευνα και η καινοτομία έχουν μεγάλη σημασία για τις μικρές και μεσαίες οικογενειακές εκμεταλλεύσεις. Ορισμένες οικογενειακές εκμεταλλεύσεις έχουν ήδη εισαγάγει καινοτομίες που αφορούν τομείς όπως: η αποκατάσταση και η διατήρηση των φυτικών ποικιλιών ζωτικής σημασίας για τη βιοποικιλότητα και των φυλών ζώων που είναι περισσότερο προσαρμοσμένα στις αλλαγές, η βιολογική γεωργία, η παραγωγή μικρής κλίμακας ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές (αιολική, ηλιακή, νερό, υπολείμματα γεωργικής παραγωγής) για εσωτερική κατανάλωση, δημιουργία μικρών αλυσίδων εφοδιασμού τροφίμων μεταξύ παραγωγών και καταναλωτών, και την επεξεργασία των τοπικών τροφίμων.
Η εφαρμογή των καινοτομιών επηρεάζεται από τα ατομικά χαρακτηριστικά των αγροτών ή των οικογενειών τους, τις διαρθρωτικές ιδιαιτερότητες ενός αγροκτήματος, τις συνθήκες της αγοράς και τις γενικές (πολιτιστικές και θεσμικές) συνθήκες υπό τις οποίες λειτουργούν τα αγροκτήματα. Λαμβάνοντας υπόψη όλα αυτά, οι κοινές προσπάθειες θα πρέπει να στοχεύουν στην επαγγελματική κατάρτιση των αγροτών, τη μεταφορά γνώσεων, τη στήριξη των διαρθρωτικών επενδύσεων, την προώθηση και την καλύτερη χρήση των γεωργικών προϊόντων και τροφίμων, τη δημιουργία νέων τρόπων για την πώληση των προϊόντων στην αγορά (π.χ. μικρές εφοδιαστικές αλυσίδες τροφίμων), καθώς και τη διαφοροποίηση του εισοδήματος.
2. Για να δημιουργηθεί ένα θεσμικό πλαίσιο που θα στηρίξει τη βιωσιμότητα της οικογενειακής γεωργίας
Η ανάπτυξη της γεωργίας διαμορφώνεται από πολλά στοιχεία, που κυμαίνονται από το κοινωνικο- οικονομικό πλαίσιο, τις αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες, τους τεχνολογικούς οδηγούς, τις δημογραφικές τάσεις στις γεωργικές πολιτικές και τα εθνικά θεσμικά πλαίσια. Το τελευταίο είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τις οικογενειακές εκμεταλλεύσεις, καθώς επηρεάζουν άμεσα την ίδια την ιδιαιτερότητα αυτού του μοντέλου των γεωργικών εργασιών. Η μελλοντική ανάπτυξη των οικογενειακών εκμεταλλεύσεων στην ΕΕ αναμένεται κυρίως να εξαρτηθεί από δύο χαρακτηριστικά που πρέπει να αντιμετωπιστούν, δηλαδή τους κανόνες για τη μεταβίβαση των γεωργικών εκμεταλλεύσεων και την πρόσβαση σε γη και κεφάλαιο.
Η μετάδοση των γεωργικών εκμεταλλεύσεων από τη μια γενιά στην επόμενη έχει άμεση επίδραση στη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα των οικογενειακών εκμεταλλεύσεων, καθώς επηρεάζει άμεσα την οικονομική, διαρθρωτική και κοινωνική σταθερότητά τους στην πάροδο του χρόνου. Αφορά τόσο τη μεταβίβαση ή/και την απόκτηση των συντελεστών παραγωγής (ειδικότερα της γης) και την αντικατάσταση του κατόχου της γεωργικής εκμετάλλευσης. Η μετάδοση των γεωργικών εκμεταλλεύσεων και η εγκατάσταση των νέων γεωργών λαμβάνουν χώρα στην Ευρώπη, σύμφωνα με πολύ διαφορετικούς και πολύπλοκους μηχανισμούς.
Η ποικιλομορφία σχετίζεται με την κατάσταση της απασχόλησης – όπου η μείωση του γεωργικού εργατικού δυναμικού πραγματοποιείται σε διαφορετικά ρυθμό σε ολόκληρη την ΕΕ, τις γεωργικές και οικογενειακές δομές και τα κοινωνικά συστήματα για τη γεωργία (κυρίως το συνταξιοδοτικό σύστημα). Τα στοιχεία αυτά επιβαρύνουν σημαντικά τη διαχείριση των οικογενειακών εκμεταλλεύσεων που ακολουθούν συνήθως είτε μια πιο οικογενειακή προσέγγιση που εστιάζει στη διατήρηση της κληρονομιάς, ή ένα πιο επιχειρηματικό σύστημα διαχείρισης. Η πολυπλοκότητα συνδέονται πιο πολύ με τη λειτουργία των αγορών γης (τόσο για πώληση, όσο και για και ενοικίαση), με το νόμο της πολιτιστικής κληρονομιάς και το φορολογικό σύστημα (ιδίως με την αξιοποίηση των γεωργικών εκμεταλλεύσεων), τα οποία μπορεί να παρουσιάζουν επίσης μεγάλες διαφορές μεταξύ των κρατών μελών.
Στο πλαίσιο αυτό, η λειτουργία και η αποτελεσματικότητα των αγορών γης έχουν αποκτήσει μεγαλύτερη σημασία και θα πρέπει να έρθουν στο προσκήνιο της πολιτικής συζήτησης, δεδομένου ότι επηρεάζουν άμεσα τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα των οικογενειακών εκμεταλλεύσεων, καθώς και την αποτελεσματικότητα της πολιτικής ρύθμισης (ιδίως μετά την εισαγωγή ενός συστήματος άμεσης στήριξης του εισοδήματος το οποίο αφορά σε μεγάλο βαθμό την έκταση): η γη ως συντελεστής της παραγωγής αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για τη ανταγωνιστικότητα των οικογενειακών εκμεταλλεύσεων σε σχέση με το θεσμικό (νομικό και κοινωνικο – οικονομικό) πλαίσιο. Ωστόσο, η γη αποτελεί όχι μόνο έναν παράγοντα παραγωγής, αλλά και μια εγγύηση για την πρόσβαση σε κεφάλαια, καθώς και ένα ασφαλιστικό/πλουτοπαραγωγικό παράγοντα για τις οικογενειακές εκμεταλλεύσεις.
Οι εξελίξεις στις αγορές γης επηρεάζουν καθοριστικά την ικανότητα προσαρμογής των οικογενειακών εκμεταλλεύσεων στο μεταβαλλόμενο οικονομικό περιβάλλον, καθώς και την είσοδο και έξοδο από τον τομέα. Τα αποτελέσματα των τιμών της γης από ένα πολύπλοκο μηχανισμό αντικατοπτρίζουν το συνδυασμένο αποτέλεσμα της περιφερειακής πολυμορφίας, τις εξελίξεις σε άλλους τομείς της οικονομίας και το ρόλο της δημόσιας στήριξης (με τα διάφορα συστήματα των άμεσων ενισχύσεων και την κεφαλαιοποίηση τους στην τιμή της γης). Επίσης, εξαρτόνται σε μεγάλο βαθμό τις εθνικές / περιφερειακές διατάξεις και τα θεσμικά πλαίσια, καθώς και τις κοινωνικο – οικονομικές συνθήκες (με ιδιαίτερα αποκλίνουσες προοπτικές για τις περιφέρειες της ΕΕ).
Σε αντίθεση με μεγαλύτερες μονάδες που θα μπορούν να επιδεικνύουν μεγαλύτερη ευελιξία και ικανότητα πρόσβασης στους συντελεστές παραγωγής της αγοράς, θα μπορούσε να υπάρξει η παροχή καταλληλότερου θεσμικού πλαισίου στις οικογενειακές εκμεταλλεύσεις για πρόσβαση σε γη και το κεφάλαιο, ώστε να καλύψουν τις συγκεκριμένες ανάγκες τους προκειμένου να στηρίξουν τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητά τους με αποτελεσματικότερο τρόπο.
3. Για να ενισχυθεί η οικογενειακή γεωργία μέσα σε μια ακμάζουσα αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων.
Σε ένα άκρως ανταγωνιστικό και παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον των επιχειρήσεων μικρού και μεσαίου μεγέθους οι οικογενειακές εκμεταλλεύσεις συχνά αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην αγορά, όπως η περιορισμένη πρόσβαση, μειώνοντας το μερίδιο της προστιθέμενης αξίας των αγροτών από την εφοδιαστική αλυσίδα τροφίμων, την περιορισμένη διαπραγματευτική δύναμη, κ.λ.π. Η άνιση διαπραγματευτική δύναμη/αγορά ενέργειας, σε συνδυασμό με την έλλειψη διαφάνειας στην αγορά μπορεί να ευνοήσει την ανάπτυξη αθέμιτων πρακτικών (σε τιμές και άλλους όρους) κατά των αγροτών της οικογένειας από ισχυρότερους παίκτες σε άλλους τομείς της εφοδιαστικής αλυσίδας τροφίμων ( π.χ. μεταποιητές, χονδρεμπόρους , λιανοπωλητές). Στην περίπτωση αυτή, οι γεωργοί μπορούν να παράγουν με χαμηλότερο κέρδος το οποίο με τη σειρά του περιορίζει τις δυνατότητες και τα κίνητρά τους να επενδύσουν στην ποιότητα των τροφίμων και να εισαγάγουν καινοτομίες. Την ίδια στιγμή, οι συνεχείς αλλαγές στην κατανάλωση τροφίμων και στην γεωργία έχουν οδηγήσει σε ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον για βραχείες αλυσίδες εφοδιασμού τροφίμων και τοπικών συστημάτων τροφίμων.
Η παρούσα πρόσκληση χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή για να ενισχύσει τη θέση των οικογενειακών γεωργικών εκμεταλλεύσεων στην αλυσίδα εφοδιασμού με:
i ) την προώθηση της οριζόντιας (μεταξύ των γεωργών ) και κατακόρυφης (εντός της τροφικής αλυσίδας) συνεργασίας / σύμπραξης
ii) την προώθηση της ανάπτυξης των μικρών αλυσίδων εφοδιασμού τροφίμων και των τοπικών συστημάτων τροφίμων.
Προώθηση της συνεργασίας
Η ενίσχυση της συνέργειας με βάση τη συνεργασία και την ενίσχυση των οργανώσεων παραγωγών είναι ένα σημαντικό και αποτελεσματικό εργαλείο για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και τη θέση των οικογενειακών γεωργικών εκμεταλλεύσεων στην εφοδιαστική αλυσίδα τροφίμων της αγοράς. Επιπλέον, η τόνωση της συνεργασίας μεταξύ των αγροτών παρέχει τη βάση για την επίτευξη των στόχων της αειφόρου ανάπτυξης σε εθνικό επίπεδο. Είναι απαραίτητο να σημειωθεί η σημασία του συσσωρευμένου κοινωνικού κεφαλαίου των συνεταιρισμών ως μια σημαντική πτυχή που μπορεί να αλλάξει την κατάσταση σε όλη την περιοχή. Στην κυρίαρχη οικονομία της γνώσης χρειάζεται περισσότερη προσοχή στην έννοια του «Εκπαιδευτικού οργανισμού». Ο στόχος είναι να γίνουν ολόκληρες περιοχές και κράτη γίνει εκπαιδευτικοί οργανισμοί, και όχι μόνο η πλειοψηφία των επιμέρους εταιρειών ή οργανισμών. Οι συνεταιρισμοί έχουν συμμετάσχει στη δημιουργία και την ενίσχυση των τομεακών ομάδων κρατικών ή περιφερειακών σε πολλές χώρες. Επιπλέον, η εμπειρία των συνεταιρισμών ως οργανώσεων ικανών να ενώσει τα μέλη τους θα μπορούσε να είναι πολύ χρήσιμη για τον καθορισμό άλλων οργανισμών δικτύωσης. Σε ορισμένα από τα κράτη μέλη της ΕΕ οι καινοτόμοι συνεταιρισμοί έχουν φθάσει σε εξαιρετικά και πολλά υποσχόμενα επιτεύγματα – την εισαγωγή νέων προϊόντων και υπηρεσιών σε απάντηση στις μεταβαλλόμενες καταναλωτικές και κοινωνικές ανάγκες ή πιο αποτελεσματικούς τρόπους για τη χρήση των πόρων .
Η δημιουργία θεσμικών δομών συνεργασίας είναι μια μακροπρόθεσμη διαδικασία που απαιτεί ισχυρή βούληση και οικονομική στήριξη Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό να διατηρηθεί η μακροπρόθεσμη οικονομική στήριξη των οργανώσεων αυτών δεδομένου ότι η έλλειψη οικονομικών κινήτρων θα μπορούσε να επηρεάσει αρνητικά τη δυναμική της δημιουργίας αυτών των συνεταιριστικών δομών.
Ανάπτυξη μικρών αλυσίδων εφοδιασμού τροφίμων και τοπικών συστημάτων τροφίμων
Βραχείες αλυσίδες εφοδιασμού τροφίμων είναι τέτοιες αλυσίδες, όπου ο ιδανικός αριθμός των μεσαζόντων ανάμεσα στον αγρότη και τον καταναλωτή είναι ελάχιστος ή μηδενικός επιτρέποντας μια άμεση εμπορική σχέση παραγωγού-καταναλωτή. Σε ένα τοπικό σύστημα τροφίμων, ο αριθμός των φορέων που συμμετέχουν στη διαδικασία της παραγωγής τροφίμων, στη μεταποίηση, στη διανομή, στην κατανάλωση και στη διάθεση των αποβλήτων, τόσο στο χώρο όσο και στο χρόνο, είναι σημαντικά μικρότερος από εκείνο του παραδοσιακού συστήματος.
Τα οφέλη από ένα τοπικό σύστημα τροφίμων είναι ποικίλα και εκτείνονται από κοινωνικά, πολιτιστικά και ηθικά οφέλη (π.χ. μέσω της ενίσχυσης της κοινωνικής συνοχής, της ανάπτυξης της κοινότητας και της γεωργικής ποικιλότητας των τροφίμων) σε οικονομικά και περιβαλλοντικά για τους αγρότες της οικογένειας.
Η συμμετοχή στις βραχείες αλυσίδες εφοδιασμού τροφίμων και στα τοπικά συστήματα τροφίμων είναι ευνοϊκή για τις οικογενειακές εκμεταλλεύσεις δεδομένου ότι εστιάζουν στην υψηλή ποιότητα των προϊόντων, στο να είναι συγκεκριμένα, στη φρεσκάδα, στη γεύση, στην διατροφική ποιότητα και στην ασφάλεια. Η μελέτη για τις βραχείες αλυσίδες εφοδιασμού τροφίμων και τα τοπικά συστήματα τροφίμων στην ΕΕ, που δημοσιεύθηκε από το Κοινό Κέντρο Ερευνών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής το 2013, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ορισμένα από τα μέτρα αυτά θα μπορούσαν να είναι καλύτερα προσαρμοσμένα σε σύνολα αγροτών και παραγωγών μικρής κλίμακας, τα οποία είναι γενικά οι οικογενειακές εκμεταλλεύσεις.
Ερωτήματα για συζήτηση
1. Η βιωσιμότητα της οικογενειακής γεωργίας εξαρτάται από την οικονομική της βιωσιμότητα, την περιβαλλοντική διαχείριση, και τη διαχρονική βελτίωση των γνώσεων, τις παραδόσεις, τις πρακτικές, τους πόρους, τους θεσμούς και την κοινωνική ταυτότητα. Λαμβάνοντας υπόψη τις ειδικές ανάγκες των οικογενειακών εκμεταλλεύσεων, πως και σε ποιο βαθμό μπορούν οι πολιτικές σε εθνικό, περιφερειακό και επίπεδο Ε.Ε., να ενισχύσουν τη βιωσιμότητά τους ; Ποιος είναι ο ρόλος της ΕΕ και των κυβερνήσεων των κρατών μελών για την υποστήριξη της καινοτομίας στις οικογενειακές εκμεταλλεύσεις;
2 . Πέρα από τις πρόσφατες αποφάσεις που αφορούν την ειδική στήριξη των νέων γεωργών και τη δημιουργία νέων επιχειρήσεων στην ΚΑΠ, τι μέτρο εμπίπτει στην αρμοδιότητα των εθνικών/περιφερειακών πολιτικών ή θα μπορούσε να προβλεφθεί στον τομέα της μεταφοράς των οικογενειακών εκμεταλλεύσεων, την πρόσβαση στη γη και τα κεφάλαια για τη στήριξη της μακροπρόθεσμης βιωσιμότητας των οικογενειακών εκμεταλλεύσεων; Πώς θα μπορούσαμε να μεριμνήσουμε ώστε να έχουν τα μέτρα αυτά εφαρμόζονται με συνέπεια σε ολόκληρη την ΕΕ;
3. Ποια μέτρα πολιτικής θα πρέπει να εφαρμοστούν, σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο, προκειμένου να δημιουργηθεί ένα υποστηρικτικό περιβάλλον για την ανάπτυξη των συνεταιρισμών και των οργανώσεων παραγωγών, ιδιαίτερα εκείνων που ενώνουν οικογενειακές εκμεταλλεύσεις; Ποια θεσμικά μέτρα θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν, εθνικό, περιφερειακό και σε επίπεδο ΕΕ για την προώθηση των βραχειών αλυσίδων εφοδιασμού τροφίμων και των τοπικών συστημάτων τροφίμων, με ιδιαίτερη προσοχή στην προσαρμοστικότητα τους για οικογενειακές εκμεταλλεύσεις;